گلخانه گاتیک (Gothic greenhouse) یک طراحی خاص از گلخانهها است که معمولاً در دورانهای تاریخی به ویژه در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم محبوبیت داشت. این نوع گلخانهها معمولاً به دلیل ساختار معماری منحصر به فرد و استفاده از ویژگیهای خاص معماری گاتیک شناخته میشوند. در اینجا به طور علمی و دقیق به تحلیل ویژگیهای ساختاری، مزایا و معایب گلخانههای گاتیک میپردازیم.
1.تعریف و تاریخچه گلخانه گاتیک
گلخانههای گاتیک به طور کلی نوعی گلخانه هستند که در آنها از عناصر معماری گاتیک استفاده میشود. در این گلخانهها، معماری با ویژگیهایی مانند قوسهای نوکتیز، ساختارهای فلزی و پنجرههای بزرگ شیشهای به کار رفته است. این نوع طراحی معمولاً برای فراهم کردن نور بیشتر و تهویه مناسب برای گیاهان در محیطهای درونخانهای مناسب است. این گلخانهها در ابتدا برای نمایش گیاهان خاص یا استفاده در باغهای سلطنتی ساخته میشدند.
2. ویژگیهای طراحی گلخانه گاتیک
- قوسهای نوکتیز (Pointed Arches): در طراحی این گلخانهها، از قوسهای نوکتیز که جزئی از معماری گاتیک هستند، استفاده میشود. این قوسها میتوانند استحکام بیشتری در برابر فشارها فراهم کنند و در نتیجه ساختار را مستحکمتر کنند.
- ساختار فلزی: بسیاری از گلخانههای گاتیک از فریمهای فلزی برای پشتیبانی از شیشههای بزرگ استفاده میکنند. این فریمها معمولاً از آهن یا فولاد ساخته میشوند و به ایجاد پایداری و مقاومت در برابر عوامل محیطی کمک میکنند.
- پنجرههای بزرگ شیشهای: استفاده از پنجرههای شیشهای بزرگ و گاه به صورت شیشههای قدی به گلخانه این امکان را میدهد که حداکثر نور خورشید به داخل بتابد، که برای رشد گیاهان بسیار مفید است. شیشهها معمولاً به طور افقی و عمودی در دیوارهای گلخانه نصب میشوند.
- تهویه مناسب: ساختار گاتیک باعث میشود که تهویه طبیعی به راحتی انجام شود. در برخی از گلخانههای گاتیک، از سیستمهای تهویه مکانیکی یا دستی استفاده میشده که امکان گردش هوا را فراهم میکرد.
3. مزایای گلخانه گاتیک
- نورهی زیاد (نورگیری بالا): طراحی باز و شیشهای این گلخانهها باعث میشود که گیاهان در طول روز از نور طبیعی به میزان زیادی بهرهمند شوند. این ویژگی برای گیاهان نیازمند نور زیاد بسیار مفید است.
- زیبایی و نمای معماری: گلخانههای گاتیک معمولاً از نظر ظاهری جذاب و دلنشین هستند. این طراحیها به ویژه در باغها و فضاهای عمومی، زیبایی زیادی را به محیط اضافه میکنند.
- ساختار مستحکم: قوسهای نوکتیز و فریمهای فلزی به این گلخانهها مقاومت و دوام بالایی میبخشند. این ویژگی باعث میشود که این سازهها بتوانند شرایط محیطی مختلف، مانند بادهای شدید یا برف سنگین، را تحمل کنند.
- تهویه طبیعی: طراحی خاص این گلخانهها به گونهای است که جریان هوا به خوبی از داخل آن عبور میکند، که این ویژگی به تهویه طبیعی و جلوگیری از تجمع رطوبت کمک میکند.
4. معایب و محدودیتها
- هزینه ساخت بالا: طراحیهای پیچیده و استفاده از متریالهای با کیفیت مانند شیشه و فلز باعث میشود که هزینه ساخت این نوع گلخانهها نسبت به گلخانههای معمولی بیشتر باشد.
- نیاز به نگهداری: به دلیل استفاده از شیشه و فریمهای فلزی، این گلخانهها نیاز به نگهداری و مراقبت بیشتری دارند. شیشهها باید تمیز نگه داشته شوند و ممکن است در طول زمان به تعمیر و تعویض نیاز پیدا کنند.
- کاهش کارایی در مناطق با دمای بالا: در مناطق گرمسیر یا نواحی با تابش شدید نور خورشید، شیشهها ممکن است گرمای زیادی وارد گلخانه کنند که برای برخی گیاهان مناسب نیست. بنابراین ممکن است نیاز به سیستمهای خنککننده یا سایهبانهای ویژه باشد.
5.تفاوت با سایر انواع گلخانهها
- گلخانههای شیشهای مدرن: در حالی که گلخانههای گاتیک به طور سنتی از شیشه و فلز ساخته میشدند، گلخانههای مدرن میتوانند از پلاستیکهای مقاوم یا فیبرهای نوری برای سقف و دیوارها استفاده کنند. این نوع گلخانهها اغلب سبکتر و کمهزینهتر هستند، اما از نظر زیبایی ممکن است کمتر جذاب به نظر برسند.
- گلخانههای مقعر (Dome Greenhouses): در مقابل گلخانههای گاتیک که دارای سقفهای شیبدار و قوسهای نوکتیز هستند، گلخانههای مقعر به صورت گنبدی شکل طراحی میشوند که ممکن است در مکانهایی با شرایط جوی متفاوت مزیتهایی داشته باشند.
6. کاربردهای گلخانههای گاتیک
- کشت گیاهان خاص: این گلخانهها معمولاً برای کشت گیاهان حساس به دما یا رطوبت و همچنین گیاهان استوایی استفاده میشدند. با توجه به طراحی که امکان نورگیری بالا را فراهم میکند، این گلخانهها برای گیاهان نیازمند نور زیاد مانند برخی از گیاهان گلخانهای و دارویی مناسب هستند.
- مراکز تحقیقاتی و آموزشی: برخی از دانشگاهها و موسسات تحقیقاتی نیز از گلخانههای گاتیک برای انجام تحقیقات بر روی گیاهان مختلف استفاده میکنند.
چه محصولاتی را میتوان در گلخانه گاتیک پرورش داد؟
گلخانه گاتیک یک گزینه عالی برای پرورش انواع محصولات کشاورزی، گل ها و گیاهان زینتی است. در اینجا برخی از محصولاتی که می توان در گلخانه گاتیک پرورش داد، آورده شده است:
- سبزیجات: گوجه فرنگی، خیار، فلفل، بادمجان، کدو، لوبیا، نخود فرنگی، کلم، کاهو، اسفناج، تربچه، هویج و …
- میوه ها: گوجه فرنگی، خیار، فلفل، بادمجان، توت فرنگی، توت سیاه، توت فرنگی، انگور، هلو، شلیل، زردآلو، آلو و …
- گل ها: گل رز، گلایل، ارکیده، بنفشه، لاله، نرگس و …
- گیاهان زینتی: کاکتوس، ساکولنت، سانسوریا، فیکوس، یوکا و …
7. نمونههای معروف
یکی از معروفترین نمونههای گلخانه گاتیک، گلخانههای کریستال پالاس در لندن است که در سال 1851 برای نمایشگاه جهانی ساخته شد. این گلخانه به عنوان یکی از بزرگترین و معروفترین گلخانههای گاتیک شناخته میشود و در آن زمان تحولی در طراحی گلخانهها ایجاد کرد.
مقایسه گلخانههای گاتیک با انواع دیگر گلخانهها، مانند گلخانههای تونلی (دمی)، گلخانههای شیشهای مدرن و گلخانههای قوسی میتواند کمک کند تا تفاوتها و مزایا و معایب هر یک بهتر درک شود. در اینجا به تفصیل ویژگیهای این گلخانهها را بررسی میکنیم:
| ویژگیها | گلخانه گاتیک | گلخانه تونلی | گلخانه شیشهای مدرن | گلخانه قوسی |
| نوردهی | بسیار خوب (شیشههای بزرگ) | متوسط (پوشش پلاستیکی یا پلیکربنات) | عالی (شیشههای مقاوم با کیفیت) | متوسط (پوشش پلاستیکی یا پلیکربنات) |
| هزینه ساخت | بالا (شیشه و فلز) | پایین (پلاستیک، ساخت ساده) | بالا (شیشه و فلز) | متوسط (پلاستیک، فریم فلزی) |
| پایداری در برابر شرایط محیطی | عالی (ساختار مقاوم) | متوسط (آسیبپذیر در برابر باد و برف) | خوب (شیشهها ممکن است آسیب ببینند) | خوب (قوسها مقاومت بالا دارند) |
| تهویه | عالی (تهویه طبیعی از طریق طراحی) | محدود (نیاز به تهویه مکانیکی) | خوب (تهویه طبیعی و میتواند بهبود یابد) | محدود (نیاز به تهویه میتواند ایجاد شود) |
| زیباییشناسی | عالی (طراحی تاریخی و ظریف) | ساده و کاربردی | مدرن و مینیمالیستی | ساده و کاربردی |
| نگهداری | زیاد (شیشه و فلز نیاز به تمیز کردن) | کم (پوشش پلاستیکی نیاز به تعویض دارد) | متوسط (شیشهها ممکن است نیاز به تعمیر داشته باشند) | کم (پوششها سادهتر نگهداری میشوند) |
جمعبندی
گلخانههای گاتیک با طراحی منحصر به فرد خود و ویژگیهای خاص معماری، گزینهای مناسب برای کشت گیاهان در شرایط خاص هستند. این گلخانهها به دلیل نوردهی بالا، ساختار مقاوم و زیبایی معماری، همچنان در بسیاری از پروژههای باغبانی و تحقیقاتی مورد استفاده قرار میگیرند. با این حال، هزینه بالای ساخت و نیاز به نگهداری مداوم ممکن است یکی از چالشهای این نوع گلخانهها باشد. گلخانههای گاتیک با طراحی منحصر به فرد خود و ویژگیهای خاص معماری، گزینهای مناسب برای کشت گیاهان در شرایط خاص هستند. این گلخانهها به دلیل نوردهی بالا، ساختار مقاوم و زیبایی معماری، همچنان در بسیاری از پروژههای باغبانی و تحقیقاتی مورد استفاده قرار میگیرند. با این حال، هزینه بالای ساخت و نیاز به نگهداری مداوم ممکن است یکی از چالشهای این نوع گلخانهها باشد.
